حمید یعقوبی دانشیار روانشناسی بالینی دانشگاه ناظر، نایب رئیس انجمن روانشناسی ایران و نایب رئیس انجمن روان درمانی ایران در مصاحبه با خبرنگار مهر در رابطه با سلامت روان افرادی که دچار معلولیت می باشند و تأثیر این معلولیت روی روان این افراد و والدین آنان گفت و او گفت: مطابق تعریف سازمان جهانی بهداشت سلامت روان یکی از ارکان اساسی در ایفای موفق نقش مادری است. مطالعات جهانی مشخص می کند که نزدیک به ۱۰ تا ۲۰ درصد از زنان بعد از زایمان دچار افسردگی بعد از زایمان خواهد شد که می‌تواند بر کیفیت ربط مادر و کودک تأثیر منفی بگذارد.

او همین طور گفت: مادران با سلامت روانی بالا، توانایی بیشتری در تشکیل محیطی امن، پرمحبت و پایدار برای رشد و پرورش فرزندان خود دارند. مطابق نتایج برخی پژوهش‌ها در ایران، مشکلاتی همانند اضطراب و افسردگی در بین مادران دارای کودکان خردسال نسبتاً شایع است، به‌اختصاصی در شرایطی که حمایتاجتماعی یا آموزشی کافی دریافت نمی‌کنند. کودکانی که در کنار مادری آرام و با ارامش روانی رشد می‌کنند، به‌مراتب کمتر دچار مشکلات عاطفی یا رفتاری خواهد شد.

سلامت روان مادر تأثیر مستقیم در روابط خانوادگی دارد

یعقوبی اذعان کرد: سلامت روان مادر تأثیر مستقیمی بر روابط خانوادگی و کیفیت زندگی مشترک دارد. پژوهش‌های داخلی نشان داده که آموزش‌های روان‌شناختی و پشتیبانی‌های گروهی می‌تواند به‌طور چشمگیری در افت اضطراب، افسردگی و پرخاشگری در مادران مؤثر باشد.

وی با دقت به این که کودکانی که مادرانشان از حمایتروانی کافی برخوردار بودند، در آزمون‌های اجتماعی و شناختی کارکرد بهتری نشان دادند، اصرار کرد: سلامت روان مادر نه‌تنها یک الزام فردی، بلکه یک برتری اجتماعی و فرهنگی است که مستقیماً به کیفیت پرورش نسل آینده مرتبط است؛ به این علت دقت جدی به سلامت روان مادران باید در کانون برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و سیاست‌های سلامت قرار گیرد.

عکس العمل والدین وقتی که می‌فهمند فرزندشان معلولیت دارد

نایب رئیس انجمن روانشناسی ایران با دقت به این که داشتن فرزند سالم یکی از با اهمیت ترین آرزوهای هر پدر و مادری است، اظهار داشت: بعضی اوقات امکان پذیر خدای ناکرده فرزند با یک معلولیت خاص به دنیا بی‌آید؛ در این چنین شرایطی بسته به نوع معلولیت، عکس العمل‌های والدین متفاوت است.

او گفت: والدین وقتی که با این حالت روبه رو خواهد شد عکس العمل‌هایی چون شوک و تکذیب اولیه که زیاد تر پذیرفتن این که کودک امکان پذیر هیچ زمان کارکرد شناختی عادی نداشته باشد، زیاد سخت است، حس گناه که برخی مادران خود را تقصیر کار معلولیت فرزندشان می‌دانند، نگرانی دائمی از آینده کودک در رابطه تحصیل، استقلال، ازدواج و مراقبت در صورت فوت والدین، افسردگی و اضطراب مزمن که به علت بار مراقبتی بالا و حس طرد اجتماعی و این چنین حس خستگی روانی از تعامل روزانه با کودک مخصوصاً در موارد شدید همانند اوتیسم یا عقب‌ماندگی ذهنی عمیق از خود نشان خواهند داد.

حمایتاز مادرانی که فرزندان معلول دارند

یعقوبی در ادامه او گفت: مادرانی که دارای فرزند معلول یا مبتلا به بیماری خاص می باشند، سختی روانی، عاطفی، مالی و اجتماعی بسیاری را تحمل می‌کنند. برای پشتیبانی به آن‌ها باید رویکردی چندبعدی، انسانی و مدام داشت.

او گفت: برای این که بتوان از نظر عاطفی و روان شناختی مادر را حمایتکرد، ابتدا مادر باید مشاوره به طور فردی یا گروهی شود، مشاوره می‌تواند به پذیرفتن شرایط، افت حس گناه یا خشم، و تحکیم تاب‌آوری مادر پشتیبانی کند، مادر به حمایتگروهی به خصوص گروه همسان احتیاج دارد و شراکت در گروه‌هایی از مادران با ازمایش ها شبیه، برای اشتراک احساسات و ازمایش ها به سلامت روان مادر پشتیبانی می‌کند و این چنین آموزش تکنیک‌های مدیریت استرس همانند تنفس عمیق، ذهن‌آگاهی (mindfulness) و نوشتار درمانی نیز می‌تواند به نوعی از سلامت روان مادر حمایتکند.

حمایتاجتماعی فرهنگی

دانشیار روانشناسی بالینی دانشگاه ناظر اذعان کرد: یکی دیگر از پشتیبانی‌هایی که می‌توان از مادران دارای فرزند معلول کرد حمایتاجتماعی و فرهنگی است. بنابر این آموزش به پدر، خواهر و برادر برای شراکت در مراقبت و افت بار روانی مادر، آگاه‌سازی اجتماعی درمورد حقوق کودکان خاص و نیازهای خانواده‌هایشان و برگزاری مناسبت‌ها یا کارگاه‌های اجتماعی برای افت انزوا یک امر حمایتی و الزامی است.

حمایتمالی و حقوقی

یعقوبی نقل کرد: نهادهای حمایتی همانند سازمان بهزیستی، کمیته امداد امام خمینی (ره) و انجمن‌های خیریه می‌توانند با اعطای پشتیبانی‌هزینه‌ها یا مستمری‌های اختصاصی، خانواده‌های دارای فرزند با نیازهای خاص را پشتیبانی کنند. این چنین آگاهی‌رسانی درمورد حقوق قانونی این خانواده‌ها، از جمله حق منفعت گیری از مرخصی‌های اختصاصی، منفعت‌مندی از بیمه‌های حمایتی و دسترسی به خدمات توانبخشی رایگان، اهمیت اختصاصی‌ای دارد. در این راستا، حمایتاز اشتغال مادران در قالب مشاغل خانگی و برگزاری دوره‌های آموزش فنی و کارآفرینی نیز می‌تواند به توانمندسازی اقتصادی خانواده‌ها پشتیبانی کند.

آموزش و توانمندسازی مادران

نایب رئیس انجمن روان درمانی ایران تصریح کرد: اراعه آموزش‌های تخصصی درمورد حالت پزشکی و روانی کودک، شناخت علائم هشدار، عمل های اورژانسی و معارفه منبع های پشتیبانی‌رسانی از جمله ضروریات این حوزه است. تحکیم توانایی‌های فرزندپروری مشابه با شرایط کودکان خاص و افزایش مطمعن به نفس مادران در نقش حمایتی‌شان از دیگر محورهای این برنامه‌ها محسوب می‌شود.

او همین طور گفت: این چنین تشکیل پیوند با منبع های تخصصی همانند روان‌پزشکان کودک، روان‌شناسان، کار درمانگران، گفتار درمانگران و مددکاران اجتماعی، نقش مهمی در ارتقا کیفیت خدمات حمایتی خواهد داشت. منفعت‌گیری از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOها) و انجمن‌های تخصصی نیز در این عرصه مورد پافشاری قرار دارد.

نقش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

نایب رئیس انجمن روانشناسی ایران اظهار داشت: وزارت بهداشت به گفتن متولی سلامت روان و جسم جامعه، می‌تواند نقش مؤثری در حمایتاز این خانواده‌ها ایفا کند. اگرچه اطلاعات دقیقی از برنامه‌های جاری این وزارتخانه در دست نیست، اما برخی پیشنهادات عملیاتی اعم از خدمات سلامت روان محور که با تشکیل واحدهای تخصصی مشاوره روانی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی اختصاصی کودکان با وجود روان‌شناس، روان‌پزشک و مددکار اجتماعی؛ اراعه جلسات رایگان مشاوره به مادران بعد از تشخیص بیماری یا معلولیت کودک؛ و اجرای برنامه‌های غربالگری سلامت روان مادران با ابزارهایی نظیر سوال‌نامه‌های DASS یا GHQ.

یعقوبی افزود: آموزش و توانمندسازی مادران که با برگزاری کارگاه‌های حضوری و آنلاین رایگان درمورد خود مراقبتی، تاب‌آوری روانی، مدیریت استرس و برقراری ربط مؤثر با کودک خاص؛ این چنین تشکیل پکیج‌های آموزشی در قالب جزوه، فیلم یا اپلیکیشن مشابه با سطح سواد عمومی و فرهنگ ایرانی در این راستا اراعه شده است.

وی تصریح کرد: این چنین پشتیبانی‌های اجتماعی و رفاهی سلامت‌محور در پوشش بیمه‌ای خدمات روانشناسی برای مادران، تخصیص بودجه برای مداخلات جامعه‌محور در خانه‌های بهداشت روستایی و پایگاه‌های سلامت شهری و اراعه خدمات یکپارچه به خانواده‌ها که با راه‌اندازی کلینیک‌های جامع کودک و خانواده با مقصد ادغام خدمات پزشکی، روانی، اجتماعی و آموزشی در یک مکان واحد به منظور افت سردرگمی و هزینه‌های خانواده‌ها به وزارت بهداشت نظر و در راستای عملی شدن است.

یعقوبی در آخر خاطر نشان کرد: تدوین و اجرای یک سند جامع سلامت خانواده‌های دارای کودک با نیازهای خاص می‌تواند به انسجام و اثربخشی این برنامه‌ها پشتیبانی شایانی کند.