به گزارش خبرنگار فرهنگی ، امسال می‌توانیم “مختارنامه” را سریال ۱۴ ساله تلویزیون بخوانیم؛ چرا که سال ۸۹ می بود که تاثییر داود میرباقری از شبکه یک سیما پخش شد. سال‌های سپس در شبکه‌های ایرانی و خارجی روی آنتن رفت و مورد استقبال تعداد بسیاری از مخاطبین قرار گرفت، حتی در مسیر راهپیمایی اربعین تصاویر سریال مختارنامه چه نقش‌های مثبت و چه منفی به‌روی بیلبوردها نقش بسته می بود.

بازیگرانش از بازتاب‌های میدانی و مردمی‌اش چندین دفعه حرف های‌اند که چطور مخاطب با این نقش‌ها ربط برقرار کرده است، برای مثالً کتک خوردن بازیگر شمر (محمد فیلی)، برخورد با ابن‌زیاد و حرمله (فرهاد اصلانی ــ انوش معظمی) در خیابان همه مشخص می کند که مردم این شخصیت‌پردازی‌های درست را قبول کرده‌اند.

سریال “مختارنامه” دیگر نیاز به معارفه ندارد، به‌واسطه بازپخش‌های مکرر همه با پلان‌ها، سکانس‌ها و حتی دیالوگ‌هایش آشنا می باشند، حتی تعداد بسیاری از همانند‌خوانی‌ها، تعزیه‌ها و نمایش‌های خیابانی، به سبک و سیاق شخصیت‌پردازی‌های “مختارنامه” روی صحنه رفتند و کار کردند. تعداد بسیاری از ابن‌بسیاری که فرهاد اصلانی خلق کرد تا مختاری که فریبرز عرب‌نیا به رخ کشید، الگو گرفتند.

تا این مدت هم تعداد بسیاری دوست دارند سریالی یا فیلمی درمورد امام حسین(ع) بسازند؛ چون آثار در این حوزه انگشت‌شمارند. “رستاخیز” را احمدرضا درویش خلق کرده است و داود میرباقری “مختارنامه” را برای تلویزیون به‌یادگار گذاشت و این روزها که «شور عاشقی» را داریوش پشتیبانی سپس از توانایی «کربلا جغرافیای یک تاریخ» این بار با یک فیلم سینمایی عاشورایی برگشت. کاری که در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و اکنون در این روزها رنگِ پرده نقره‌ای را به خودش دید.

اما با این اوصاف، عاشورا و اتفاق کربلا ابعاد اشکار و نهان و گفتنی‌های زیاد برای آیندگان و نسل‌ها دارد، مخصوصاً جنایت‌های یزیدیان سپس از شهادت امام حسین(ع) و اسارت اهل‌بیت(ع) که می‌تواند دستمایه آثار فرهنگی و هنری فاخری شود.

در جریانِ تماشایِ مجدد این سریال، چند حاشیه هم در محافل رسانه‌ای و صفحات مجازی نقل می‌شود؛ یکی از با اهمیت ترین این حواشی به ماجرای وجود هدیه تهرانی در سریال «مختارنامه» برمی‌گردد؛ او یکی از بازیگرانی بوده است که بازی در سریال «مختارنامه» و نقش جاریه به او نظر می‌شود اما با شرطی که می‌گذارد درنهایت کنار گذاشته می‌شود. اصل منبع خبر انگارً به کتاب «پرونده مختارنامه» برمی‌گردد که رضا استادی به گفتن روابط عمومی سریال آن را به نگارش درآورده است و اردیبهشت سال جاری نیز در نمایشگاه کتاب اراعه شد.

طی چند روز تازه هم به نقل از رسانه‌های مختلفی این روایت دست به دست شد. این روایت در کتاب از قسمت «درمورد بازیگرانی که اسم شأن آمد اما خودشان نیامدند» نقل شده است که در آن به اسامی چون جمشید هاشم‌پور، رضا بابک، علیرضا شجاع نوری، فرامرز قریبیان، عزت‌الله انتظامی و … اشاره می‌شود که قرار بوده است در سریال «مختارنامه» به ایفای نقش بپردازند.

هدیه تهرانی نیز از جمله افرادی است که نامش نقل شده است اما درنهایت در جمع بازیگران سریال قرار نگرفت. در این روایت این‌طور آمده است که هدیه تهرانی دستمزد معقول ۷۵ میلیون تومانی برای کل نقش نظر می‌دهد و حتی سپس از چک و چانه ۲ میلیون تومان هم تخفیف می‌دهد.

بنا به ادعای کتاب، هدیه تهرانی بدون خواندن فیلمنامه نقش جاریه را می‌پذیرد، فقط به شرط این که محمدرضا شریفی‌نیا در سریال وجود نداشته باشد. اما شریفی‌نیا به میرباقری ذهنیت داده که بازیگری همانند تهرانی باید مجانی در «مختارنامه» بازی کند. در نهایت این همکاری ممکن نمی‌شود و نقش به ماه‌چهره خلیلی می‌رسد که او با مبلغی در نزدیک به ۳۷ میلیون تومان این نقش را بازی می‌کند.

اما جزئیاتی که زیاد در فضای رسانه‌ای نقل شد:

جمشید هاشم‌پور

در صفحه ۸۱ کتاب می‌خوانیم: «میرباقری برحسب عادت همیشگی که نقش‌ها را بر پایه بازیگران می‌نویسد، فیلمنامه مختارنامه را هم بر پایه شخصیت جمشید هاشم‌پور نوشته می بود…. بازیگری که مطابق روایت افراد گوناگون، از زمان فیلمبرداری «مسافر ری»، میرباقری خطاب به او حرف های می بود که قرار است نقش سلمان را او ایفا کند و اکنون با جایگزینی مختار به جای سلمان، هاشم‌پور می‌توانست مختارِ میرباقری باشد. هاشم‌پور برای بازی در این نقش خواست دستمزد ۱۴۰ میلیون تومانی می‌کند (تقریبا ماهی ۱۵ میلیون تومان) که به حرف های نویسنده رقم زیاد بالایی می بود و تلویزیون نمی‌خواست با پرداخت این رقم مسبب افزایش دستمزد بی‌رویه بازیگران باشد.

میرباقری دستمزد بالای درخواستی هاشم‌پور را به سنگ بزرگی تعبیر کرده که پیش پای گروه می‌اندازد و می‌رود. به باور میرباقری، هاشم‌پور مقهور حجم بالای فیلمنامه و زمان طویل تشکیل آن می‌شود و با خواست دستمزد بالا کاری می‌کند که سازندگان سراغش نروند. عرب‌نیا تقریبا نصف دستمزد هاشم‌پور را برای این نقش می‌گیرد، چیزی در نزدیک به ماهیانه ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان.

هدیه تهرانی

هدیه تهرانی از نیمه دوم دهه ۱۳۷۰ تا انتهای دهه ۱۳۸۰ سوپراستار زن سینمای ایران می بود. گروه کارگردانی «مختارنامه» برای نقش جاریه، همسر عمر سعد، با او تماس می‌گیرد و به ادعای کتاب، تهرانی بدون خواندن فیلمنامه نقش جاریه را می‌پذیرد، فقط به شرط این که محمدرضا شریفی‌نیا در سریال وجود نداشته باشد. به حرف های نویسنده کتاب «پرونده مختارنامه»، هدیه تهرانی دستمزد معقول ۷۵ میلیون تومانی برای کل نقش نظر می‌دهد و حتی سپس از چک‌وچانه، ۲ میلیون تومان هم تخفیف می‌دهد. اما شریفی‌نیا به میرباقری ذهنیت داده که بازیگری همانند تهرانی باید مجانی در «مختارنامه» بازی کند و حتی گویا به میرباقری حرف های اگر خودش به تهرانی زنگ بزند، تهرانی مجانی می‌آید. در نهایت این همکاری ممکن نمی‌شود و نقش به ماه‌چهره خلیلی می‌رسد که او با مبلغی در نزدیک به ۳۷ میلیون تومان این نقش را بازی می‌کند.

حمید فرخ‌نژاد

حمید فرخ‌نژاد برای نقش عمر سعد در نظر گرفته شده می بود، اما سپس از مطالعه فیلمنامه نظر می‌دهد که نقش مختار را بازی کند. میرباقری موافقت می‌کند و حتی قرار و مدار‌هایی هم گذاشته می‌شود، اما فرخ‌نژاد که تا اسفند ۱۳۸۲ در فیلم «به رنگ ارغوان» ابراهیم حاتمی‌کیا مشغول بازی است، نمی‌تواند برای مذاکره با گروه تشکیل «مختارنامه» از لوکیشن «به رنگ ارغوان» واقع در روستای سنگ‌ده شهرستان پل‌سفید در ۵۰ کیلومتری قائمشهر، به علت شرایط بدی جوی و اجازه ندادن حاتمی‌کیا به او برای ترک لوکیشن، به تهران برود و عملا نقش مختار را از دست می‌دهد.

علیرضا شجاع‌نوری

علیرضا شجاع‌نوری که تا همیشه با نقش عبدالله، جوان نصرانی فیلم «روز اتفاق»، به یاد آورده می‌شود، گزینه دیگر نقش مختار است که به علت مشغله‌های کاری زیاد و طویل بودنش نقش مختار نمی‌تواند در پروژه حاضر شود. او این روز‌ها نقش سلمان را در پروژه عظیم «سلمان فارسی» میرباقری بر مسئولیت دارد.

فرامرز قریبیان

فرامرز قریبیان که در سال ۱۳۶۲ نقش قیس بن مسهر را در فیلم «سفیر» بازی کرده، یکی دیگر از گزینه‌های نقش مختار است که به علت سن بالا و این که نمی‌تواند طویل‌زمان اسب‌سواری کند، از بین گزینه‌ها کنار گذاشته می‌شود.

عزت‌الله انتظامی

عزت‌الله انتظامی قرار می بود نقش شوهرخواهر مختار را بازی کند که سن و سال بالایش ــ در آن مقطع ۸۰ سال ــ اجازه این کار را نداد و جمشید شاه‌محمدی این نقش را ایفا کرد.

سیاوش طهمورث

نقش رئیس شرطه‌های کوفه به او نظر شد، اما با این استدلال که همین نقش را در «معصومیت ازدست‌رفته» بازی کرده، نپذیرفت. نقشی طویل‌تر می‌خواست و در آخر حسین خانی‌بیک نقش را گرفت.

رضا بابک

برای نقش میثم تمار تست گریم داد و حتی جلوی دوربین رفت، اما به علت بیماری قلبی جای خود را به پرویز پورحسینی داد.

فرج‌الله سلحشور

به فرج‌الله سلحشور نقش نجده بن عامر، سردسته خوارج، نظر شد که نپذیرفت و در نهایت مسعود ولدبیگی این نقش را بازی کرد.

شهاب عسگری

شهاب عسگری با این که از سال ۱۳۴۴ داخل کار سینما شد، اما صدایش از تصویرش آشناتر است. صدایی خش‌دار و خشن که در دوبله نقش منفی کم نگفته. او در سریال «کوچه اقاقیا» به کارگردانی رضا عطاران نقش برادر بزرگ زودجوش عطاران را بازی می‌کرد. قرار می بود نقش عمر سعد را عسگری بازی کند، اما به علت ممنوع‌الکاری، با وجود تست گریم و موافقت کارگردان، از پروژه کنار رفت و نقش به مهدی فخیم‌زاده رسید.

محمود پاک‌نیت، جمشید گرگین و چنگیز وثوقی

انتخاب اولیه برای نقش برادران زبیر محمود پاک‌نیت، جمشید گرگین و چنگیز وثوقی بودند که در نهایت جعفر دهقان، صالح میرزا آقایی و مجید علی‌الاسلام برای این سه نقش جلوی دوربین رفتند.

اما کاراکترها و شخصیت‌های مختارنامه که زیاد تر دیده شدند

کیسان ابوعمره؛ این نقش را رضا رویگری ایفا کرده و این روزها در بستر بیماری است؛ کیسان ابوعمره معروف به کیان ایرانی از اهالی کوفه و یاران نزدیک مختار ثقفی که کنیه او ابوعَمْرَه بوده‌است. مختار بعد از تسلط بر کوفه، او را به سرپرستی نگهبانان (شُرطه) این شهر گماشت. او قاتلان امام حسین(ع) را به مختار معارفه می‌کرد و عمر بن سعد و بنا به تعهدی شمر بن ذی‌الجوشن به دست او کشته شده‌اند و این چنین خولی بن یزید اصبحی به دست او اسیر گشته‌ است.

سلیمان‌‌بن صرد خزاعی؛ این نقش را ولی‌الله شیراندامی ایفای نقش کرده و چندی پیش دارفانی را وداع او گفت. او رهبر قیام توابین و از بزرگان عرب و شیعیان کوفه می بود. سلیمان بن صرد در برخی جنگ‌ها در رکاب امیر مؤمنان(ع) جنگید. نخستین نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) به رهبری او نوشته شد، با این حال خود او در نبرد کربلا وجود نداشت. او در قیام خونخواهی امام حسین(ع) به شهادت رسید.

محمدبن حنفیه؛ تعداد بسیاری تا زمان‌ها نمی‌دانستند این نقش را “محمدرضا شریفی‌نیا” بازی می‌کند. آنقدر گریم و چهره‌پردازی کاراکتر درست و اصولی اتفاق افتاده می بود که بعدها در گپ و او گفت‌ها و پرداخت‌ها، مخاطب، این بازیگر را شناخت. محمدبن حنفیه فرزند حضرت علی(ع) و خوله حنفیه است. او در جنگ جمل، جنگ صفین و جنگ نهروان وجود داشته و گاه پرچمدار سپاه علی(ع) می بود. در اتفاق کربلا در مدینه ماند. او بعد از تسلط مختار بر کوفه، نامه‌ای به مختار نوشت و مختار گروهی را به مکه فرستاد و او را از دست عبدا… بن زبیر نجات داد.

ابراهیم‌بن مالک‌اشتر؛ نقشی که زیاد دیده شد و تعداد بسیاری از بازیگران در او گفت‌وگوهایشان انها گفتند دوست داشتند این نقش به آن‌ها واگذار می‌شد. این نقش به حسن میرباقری سپرده شد. شخصیتی که در تاریخ او را به نام مالک‌ اشتر و پسر این بزرگمرد می‌شناسند. او به همراه مختار بن ابوعبید ثقفی در خونخواهی امام حسین(ع) علیه امویان قیام کرد. ابراهیم در جنگ صفین در زمره یاران حضرت علی(ع) در رکاب پدرش با معاویه جنگید. بعد از اتفاق کربلا و شهادت امام حسین(ع) به قیام مختار ملحق شد، با امویان جنگید و عبیدالله بن زیاد را کشت. بعد از شهادت مختار، به مصعب بن زبیر پیوست و در نبرد با نیروهای عبدالملک بن مروان کشته شد.

رفاعهبن شداد بجلی؛ این شخصیت و نقش را در گزارش یادآوری کردم تا یاد “انوشیروان ارجمند” گرامی داشته شود. بازیگری که همیشه یک پایِ آثار تاریخی ماندگار بوده است. در “مختارنامه” داود میرباقری نقش رفاعه را به انوشیروان ارجمند سپرد. شخصیتی که از یاران علی (ع) و مختار می بود و به همراه سلیمان بن صرد خزاعی از رهبران توابین به‌شمار می‌آمد. او جنگ‌های جمل و صفین را از سر گذراند و در زمان زمامداری امام علی(ع)، قاضی اهواز می بود. این شخصیت از اولین نفراتی می بود که به امام حسین(ع) نامه نوشت و از ایشان خواست تا به کوفه بیاید. در زمان حیاتش، عاشورا رقم خورد که در آن وجود نداشت. او بعد از ناکامی قیام توابین، به قیام مختار پیوست و سرانجام در این راه کشته شد.

هانی‌بن عروه؛ این نقش را فرخ نعمتی بازی می‌کرد و اتفاقاً  در تکه شهادت حضرت مسلم‌بن عقیل(ع)، مخاطب روبه رو هانی با ابن‌زیاد را می‌بیند. شخصیتی که یار امام علی(ع) و از حاضران در جنگ جمل و صفین می بود. او که از بزرگان کوفه هم به‌شمار می‌آمد، بیعت با یزید را درست نمی‌دانست و به همین خاطر بعد از ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه، خانه‌اش را مقری برای کارهای سیاسی و نظامی علیه او قرار داد. او در قیام حضرت مسلم بن عقیل(ع) هم نقش اساسی داشت و بعد از شهادت مسلم، او نیز با دستور ابن‌ زیاد به شهادت رسید.

میثم تمار؛ شخصیت فرد دیگر که با نقش‌آفرینی پرویز پورحسینی زیاد مورد استقبال قرار گرفت. مخصوصاً اعتراض در مسجد کوفه سپس از سخنرانی اولیه ابن‌زیاد در تکه‌های ابتدایی “مختارنامه” پخش شد. میثم تمار در خود داستانِ داود میرباقری هم به طور کامل چه از قول خودش،‌ چه همرزمش و حتی مختار برای مخاطب شناسنامه تاریخی‌اش رو می‌شود. مردی که یار امام علی (ع) و فرزندانش امام حسن و امام حسین می بود و به دستور ابن‌ زیاد به دار آویخته شد. شهادت او پیش از اتفاق کربلا و در کوفه رقم خورد. کرامات بسیاری را به این شخصیت نسبت داده‌اند اما از زندگی او اطلاعات چندانی در دست نیست، جز این‌که از یاران ائمه می بود و در کوفه خرمافروشی می‌کرد.

اگر نگاهی به اشقیای سریال داشته باشیم به‌علت نقش‌آفرینی اختصاصی هنرمندانی همچون رضا کیانیان، فرهاد اصلانی، جعفر دهقان،‌ مهدی فخیم‌زاده، صدرالدین حجازی، مرحوم رضا خندان، محمد فیلی و تعداد بسیاری دیگر، زیاد به چشم آمدند. عبدالله‌بن زبیر که نقش قابل توجهی رضا کیانیان ایفا کرده، مصعب ابن زبیر را جعفر دهقان و سنان را مرحوم رضا خندان از خودش به یادگار گذاشته است.

حصین‌بن نمیر را سیامک اطلسی بازی کرده، شخصیتی که از سرداران بنی‌امیه و روبه رو او با “مختار” در جریان سریال دیدنی است. مخصوصاً نحوه کشته شدنش که در جنگ خازر به دست ابراهیم بن مالک اشتر کشته شد. در این بین نقش مهلّب‌بن ابی‌صفره که به‌قول تعداد بسیاری از منتقدین با بازی کاظم هژیرآزاد زیاد ما را یاد مهدی فتحی و کاراکتر عمرو عاص می‌اندازد.

انتهای مطلب/