فرهاد اردلان فیزیکدان حوزه ذرات است. او استاد بازنشسته دانشگاه شریف، رئیس اسبق پژوهشکده فیزیک در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و این چنین عضو برجسته انجمن فیزیک آمریکا است. او مطالعات گسترده و ارزشمندی در عرصه نظریه ریسمان انجام داده است. در این مقاله تصمیم داریم با ایشان زیاد تر آشنا شویم.

تحصیلات فرهاد اردلان

فرهاد اردلان در تاریخ ۱۱ آبان ۱۳۱۸ در شهر تهران متولد شد. کودکی او هم‌زمان با جنگ جهانی دوم و مشکلات معیشتی و سلامتی تعداد بسیاری برای مردم آن دوران می بود. اما این عوامل هیچ زمان علتنشد تا او از تلاش برای اهدافش دست بکشد. او یکی از برجسته‌ترین دانش‌آموزان می بود، به‌طوری‌که موفق شد در سن ۲۴ سالگی مدرک لیسانس فیزیک خود را از دانشگاه «کلمبیا» در آمریکا دریافت کند. اردلان نهایتاً برای مقطع دکتری به دانشگاه ایالتی «پنسیلوانیا» رفت و در سن سی سالگی مدرک دکتری فیزیک را کسب کرد.

برگشت به ایران و تدریس در دانشگاه

اردلان بعد از کسب مدرک دکتری، در سال ۱۳۴۹ به ایران برگشت و به‌گفتن استادیار در دانشگاه شریف مشغول به کار شد. او تا سال ۱۳۵۷ در این سِمت به کار خود در ادامه گفت. او هم‌زمان، در دانشگاه «ییل» آمریکا و دانشگاه «نیویورک» در «استونی بروک» به‌گفتن استاد مدعو به تدریس فیزیک می‌پرداخت.

اردلان از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ در دانشگاه «مازندران» به‌گفتن دانشیار به فعالیت خود در ادامه گفت. بعد از این دوره، او به دانشگاه شریف برگشت و به‌گفتن استاد تا سال ۱۳۸۹ در این دانشگاه به تدریس و پژوهش پرداخت.

در این بین فرهاد اردلان از سال‌های ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۰ ریاست دانشکده فیزیک دانشگاه شریف را نیز برعهده داشت. او علاوه بر علاوه بر تدریس و پژوهش در این دانشگاه، از سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۲ نیز در دانشگاه «سینسیناتی» در ایالت اوهایو آمریکا به‌گفتن استادیار به تدریس پرداخت.

اردلان از سال ۱۳۶۸ به‌گفتن فیزیکدان در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تهران عضو شد. او از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۵ و مجدد از ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۳ رئیس پژوهشکده فیزیک در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی می بود. او سپس به‌زمان پنج سال عضو هیئت امنا این پژوهشگاه شد.

پژوهش‌های فرهاد اردلان

فرهاد اردلان در حوزه‌های نظریه ریسمان و نظریه میدان کوانتومی تدریس، مطالعه و پژوهش می‌کند. او به‌طور خاص روی نظریات «میدان مؤلفه بی‌نهایت» و راه‌حل‌های کلاسیک در نظریه میدان متمرکز است. اردلان یکی از اولین فیزیکدانانی است که در نظریه ریسمان به طور‌بندی «نظریه فراریسمان» پرداخت.

فرهاد اردلان این چنین در کشف «هندسه ناجابجایی» در نظریه ریسمان شراکت کرده است. او درمورد ناهنجاری‌ها در نظریه گروه ناجابجایی‌ها و دوگانگی ریسمان-میدان پژوهش‌هایی داشته است.

یکی دیگر از حوزه‌های مطالعاتی اردلان و شراکتهای او در فیزیک مدرن، پژوهش‌های او در عرصه «نظریه یانگ-میلر» بوده است. این نظریه یکی از شاخه‌های «نظریه پیمانه‌ای» است که به پیوندهای هسته‌ای در نظریه میدان کوانتومی می‌پردازد. او مطالعاتی نیز در نظریه «ابرگرانش» نیز داشته است.

اردلان را در کنار فیزیکدانانی همانند «رضا منصوری» و «مهدی گلشنی» از معماران مهم رشته فیزیک نظری در ایران می‌دانند. فرهاد اردلان درکنار «حسام‌الدین ارفعی» و رضا منصوری برای اولین بار در سال ۱۳۸۰ نظر همکاری ایران با سازمان اروپایی تحقیقات هسته‌ای «سِرن» را اراعه دادند. آن‌ها از پیش با مسئولان این مؤسسه آشنا بودند و کوششهای آن‌ها درنهایت علتشد تا پای فیزیکدانان ایرانی نیز به آزمایش‌های این مرکز تحقیقاتی باز شود.

مطالعات و پژوهش‌های فرهاد اردلان در حوزه‌های نا‌م‌برده به چاپ ده‌ها مقاله در مجلات معتبر فیزیکی منجر شده است. او در این مطالعات همکاری‌های گسترده‌ای با اساتید و دانشجویان فیزیک نظری داشته که نشان از نقش محوری او در این رشته در ایران دارد.

دستاوردها و افتخارات

دکتر فرهاد اردلان در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه «خوارزمی» شد. او در سال ۲۰۰۰ به‌عضویت آکادمی جهان علوم «TWAS» درآمد. او این چنین از سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۶ عضو ارشد «مرکز بین‌المللی فیزیک نظری» (ICTP) می بود.

در سال ۲۰۰۹، فرهاد اردلان به‌گفتن عضو برجسته «انجمن فیزیک آمریکا» (APS) برگزیده شد. این انجمن در اعلامیه خود گفت که به‌علت شراکتهای مؤثر و پیشرو او در منفعت گیری از هندسه ناجابجایی در نظریه ریسمان و نظریه‌های پیمانه‌ای و این چنین به‌علت پیشگام بودن او در شراکت فیزیکدانان ایرانی در پروژه‌های بین‌المللی همانند پروژه «برخورددهنده بزرگ هادرونی» و نقش او در برنامه‌های فیزیک در خاورمیانه، او را به‌گفتن عضو برجسته معارفه کرده است.

فرهاد اردلان هم‌اکنون بازنشسته شده است. دستاوردهای او در فیزیک نظری در ایران فراتر از کارهای شخصی است و تعداد بسیاری از دانشجویانی که در این رشته با او همکاری داشتند موفق شدند در آینده به دستاورهای بزرگی برسند.

عقاید و نظرات دکتر فرهاد اردلان درمورد علم و دانشگاه

فرهاد اردلان یکی از منتقدان مقاله‌نویسی صرف است. او باور دارد که در اکثر دانشگاه‌ها مقاله تشکیل می‌شود، نه علم؛ چون عمده مقاله‌های دانشگاهی به پیشرفت معناداری در علم منجر نمی‌شوند.

از نظر او تمرکز روی مقاله علتمی‌شود تا دقت از کیفیت کار علمی به کمیت منتقل شود و همین جهت افول کیفیت دانشگاه می‌شود. یک مسئله دلنشین این است که «پیتر هیگز»، که یکی از بزرگ‌ترین فیزیکدانان نظری معاصر، تنها ۱۱ مقاله چاپ کرده است.

اما دقت به تعداد مقالات در دانشگاه‌ها علتشده است تا هر سال صدها مقاله نوشته شود، بدون آن که هیچ‌کدام از آن‌ها تأثیری شبیه یکی از مقالات بزرگ و مهم در دنیای علم داشته باشند. حتی بدتر، تمرکز روی کمیت علتشده تا نرخ تقلب در مقاله‌های علمی بالا برود.

از نظر فرهاد اردلان، اصلاح شرایط حاکم بر دانشگاه‌ها یک راه مهم برای خروج از حالت جاری است. اما ساختارهای دانشگاه‌ها زیاد قدیمی و تحول آن‌ها تقریباً غیرممکن است. در نتیجه، راهی که او نظر می‌کند تشکیل مؤسسه‌ها و مراکز تازه و جدا گانه از دانشگاه‌های جاری برای علم فیزیک است.

نظر فرهاد اردلان درمورد نظریه ریسمان

فرهاد اردلان می‌گوید که مرگ برادر بزرگ‌تر او در کودکی علتشد تا از همان ابتدا قضیه مرگ و زندگی، و قضیه وجود و عدم وجود برای او به یک دغدغه مهم تبدیل شود. آشنایی او با علم فیزیک در دبیرستان علتشد تا به ادامه این رشته در دانشگاه علاقه اشکار کند؛ چون به این باور رسید که فیزیک می‌تواند پاسخی به سوال‌های بنیادی او داشته باشد.

یکی از شکاف‌های اساسی در علم فیزیک، شکاف بین دنیای کوانتومی با ابعاد زیاد کوچک و کیهان با ابعاد زیاد بزرگ است. در کیهان قوانین گرانش اینشتین حاکم می باشند، درحالی که نمی‌توان این قوانین را با نظریه کوانتوم آشتی داد. نظریه ریسمان یکی از راه‌حل‌های مشهوری است که وعده می‌دهد می‌تواند نیروی گرانش را با دیگر نیروهای بنیادی عالم آشتی دهد و بین همه نیروهای عالم یک وحدت تشکیل کند.

اردلان باور دارد علم فیزیک به پشتیبانی این نظریه می‌تواند به سوال‌های بنیادی بشر جواب دهد. هرچند تا این مدت نظریه وحدت به طور جامع و قابل قبول ارایٔه نشده است اما اردلان باور دارد این نظریه روزی تبدیل تحول اساسی در قوانین فیزیک و دانش ما از عالم می‌شود.

سخن پایانی

بیوگرافی پروفسور فرهاد اردلان را در این مقاله باهم مرور کردیم. با تحصیلات، تدریس، علائق پژوهشی و دستاورهای دکتر فرهاد اردلان آشنا شدیم. او نه‌تنها یکی از فیزیکدانان بزرگ نظری در سطح بین‌المللی است، بلکه با کوششها و پژوهش‌های خود در عرصه آموزش و پژوهش این رشته در ایران توانسته علتپیشرفت علم فیزیک در دانشگاه‌های سرزمین شود و نسلی موفق از فیزیکدانان بزرگ را به ایران و جهان معارفه کند. او یکی از مفاخر حال حاضر ایران است.

سوال‌های متداول