اخترشناسان می‌گویند کمتر از ۱۰۰ میلیون سال بعد از تولد منظومه شمسی، اتفاقات «ناپایداری بزرگ» رقم خورد. در این ناپایداری بزرگ، چهار غول گازی منظومه شمسی دچار آشفتگی در مدار خود شدند و اجرام کوچک‌تر منظومه شمسی را نیز از مدار خود منحرف کردند. اکنون نتایج یک مطالعه تازه مشخص می کند که به گمان زیادً تغییرات مدار مشتری علتناپایداری مدار یک سیاره به‌ نام «تیا»، برخورد آن با زمین و شکل‌گیری ماه شده است.

دانشمندان با مطالعه ترکیب و موقعیت انواع گوناگون دنباله‌دارها و سیارک‌ها به اتفاق ناپایداری بزرگ در اغاز تولد منظومه شمسی پی برده‌اند. می‌دانیم که اجرام منظومه شمسی از یک دیسک غبار و گاز اطراف خورشید شکل گرفتند؛ اما ترکیبات تعداد بسیاری از سیارک‌ها و دنباله‌دارها به‌طوری است که با توزیع مواد داخل این دیسک همخوانی ندارد. این مشخص می کند که این اجرام در یک نقطه از تاریخ خود از مدار اولیه جدا شده‌اند.

در اغاز شکل‌گیری منظومه شمسی، غول‌های گازی مشتری، زحل، اورانوس و نپتون به یکدیگر نزدیک‌تر بودند. به‌مرور زمان اندرکنش‌های گرانشی این غول‌های گازی با سیاره‌های کوچک فراتر از نپتون علتشد تا زحل، اورانوس و نپتون از خورشید دورتر شوند. هم‌زمان مشتری به خورشید نزدیک‌تر شد.

این تغییرات مداری علتناپایداری مدار اجرام درونی منظومه شمسی شد. اخترشناسان این نظریه را «مدل نیس» می‌نامند؛ چون اولین‌بار در شهر «نیس» فرانسه گسترش یافت. با دقت به موقعیت سیارک‌ها در نقاط لاگرانژی ۴ و ۵ در مدار مشتری، اخترشناسان گمان می‌زنند که این اتفاق حداکثر ۱۰۰ میلیون سال سپس از تولد منظومه شمسی رخ داده است.

نقش مشتری در شکل‌گیری ماه

یکی از سوال‌های اخترشناسان زمان دقیق اغاز این ناپایداری است. برخی می‌گویند ناپایداری تنها ۴ میلیون سال بعد از تولد منظومه شمسی تشکیل شده، باقی افراد می‌گویند این اتفاقات ۶۰ میلیون سال سپس از تولد منظومه شمسی بوده است.

گروهی از اخترشناسان در یک مطالعه تازه به‌جستوجو جواب این سوال رفتند. آن‌ها روی شهاب‌سنگ‌های کندریت انستاتیت EL متمرکز شدند. این شهاب‌سنگ‌ها ترکیب شبیهی با زمین دارند و به گمان زیادً همه انها در یک نقطه از دیسک غبار منظومه شمسی شکل گرفته‌اند.

اما این شهاب‌سنگ‌ها دیگر در نزدیکی زمین اشکار نمی‌شوند؛ درعوض رصدها مشخص می کند که آن‌ها متعلق به سیارک‌های خانواده آتور (Athor) در ناحیه بیرونی کمربند سیارکی بین مریخ و مشتری می باشند. اخترشناسان نظر دارند که یک اتفاقات، به گمان زیادً ناپایداری بزرگ، این سیارک‌ها را به مکان جاری خود کشانده است. بعد آن‌ها گزینه مناسبی برای بازدید این اتفاقات پرآشوب می باشند.

همانند‌سازی‌های دینامیک سناریوهای گوناگون از جابه‌جایی مشتری نشان داد که این غول گازی حداقل ۶۰ میلیون سال بعد از تولد منظومه شمسی، اجداد این سیارک‌ها را به محل جاری خود کشانده است. بعد دانشمندان اکنون می‌توانند بگویند که ناپایداری بزرگ ۶۰ تا ۱۰۰ میلیون سال بعد از تولد منظومه شمسی رخ داده است.

دلنشین اینجاست که برخورد بین زمین و سیاره فرضی تیا نیز تقریباً در همین زمان رقم خورد. ترکیب داده‌ها مشخص می کند که این برخورد بزرگ (که ماه از دل آوارهای آن شکل گرفت) به گمان زیادً حاصل همین ناپایداری بزرگ می بود.

یقیناً این یافته‌ها هم چنان اثبات قطعی نیستند. اثبات وقایعی که ۴٫۵ میلیارد سال قبل رخ داده‌اند، کار زیاد سختی است. بااین‌حال، دانشمندان اظهار می‌کنند که گویا برخوردی که ماه را شکل داده هم‌زمان با ناپایداری بزرگ بوده است.