در سال ۱۴۰۲، اکوسیستم استارتاپی ایران ناظر فراز و فرودهای تعداد بسیاری بوده و چالش‌های بسیاری را پشت سر گذاشته است. از ماجراهای کارخانه نوآوری گرفته تا عوامل بسیاری که به گفتن شتاب‌دهنده مهاجرت عمل می‌کنند. در سال قبل، اگرچه ناظر دقت زیاد تر شرکت‌های بزرگ به زیست‌بوم نوآوری و رشد اندوخته‌گذاری در استارتاپ‌ها بودیم، اما رویکردهای سلبی در روبه رو با شرکت‌ها و از همه مهم‌تر، اختلالات پرتعداد اینترنت عاملی برای سرخوردگی و تمایل به مهاجرت اندوخته انسانی متخصص و کارآمدی شد که حیات نوآوری به آنها وابسته است.

دیجیاتو در گزارشی که پیش روی شما است، به بازدید با اهمیت ترین اتفاقات اکوسیستم استارتاپی سرزمین در سال قبل پرداخته است.

اینترنت؛ شتاب‌دهنده مهاجرت

مانع ها و محدودیت‌هایی که بر اینترنت ایران سایه انداخته، در همه حوزه‌ها، به‌اختصاصی برای کسب‌وکارها، پلتفرم‌های متکی به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی آزاردهنده است.

«انجمن تجارت الکترونیک تهران» سال قبل گزارشی از حالت اینترنت سرزمین انتشار کرد که عکس العمل‌های تعداد بسیاری را برانگیخت. این گزارش گفتن می‌داشت که اینترنت سرزمین از نظر شدت، کیفیت، فیلترینگ و محدودیت‌ها، در حالت زیاد نامناسبی قرار دارد و ایران در تعدادی از شاخص‌های مرتبط با کیفیت و اینترنت، در قعر جدول قیاس کشورها قرار می‌گیرد.

به حرف های انجمن تجارت الکترونیک تهران، بعد از انتشار کردن اولین گزارش حالت اینترنت سرزمین، قدم‌های کوچک اما امیدبخشی از سوی دولت برای از بین بردن محدودیت‌ها برداشته شده که یقیناً تاثییر چندانی نداشته است. در این گزارش آمده می بود: «اینترنت این روزهای ایران تغییرات محسوسی نداشته است و می‌توان او گفت که ادامه این روال حالت اینترنت ایران، آن را در حالت خطرناکی قرار می‌دهد.»

آن‌طور که در گزارش دوم حالت اینترنت آمده، بیشتر از ۵۰ درصد از فعالان کسب‌وکارهای دانش‌بنیان سرزمین در مسیر مهاجرت قرار گرفته‌اند. با دقت به این که یکی از با اهمیت ترین چالش‌های جاری سرزمین بحران منبع های انسانی و نیروی متخصص است، حالت جاری اینترنت به یکی از با اهمیت ترین دلایل نوشته مهاجرت تبدیل شده و همانند یک شتابدهنده عمل می‌کند.

«گلرنگ»؛ بازی در زمین تازه

یکی از با اهمیت ترین اتفاقاتی در ۱۴۰۲ برای اکوسیستم استارتاپی سرزمین رقم خورد، ورود جدی‌تر گروه صنعتی گلرنگ به اکوسیستم استارتاپی و اندوخته‌گذاری در حوزه‌های گوناگون می بود. خرید ۷۰درصد سهام «تپسی»، گسترش «اُکالا»، این چنین اندوخته‌گذاری در «الوپیک» و پلتفرم بومگردی «شب» از جمله با اهمیت ترین عمل های این گروه صنعتی در فضایی اقتصاد دیجیتال و زیست‌بوم نوآوری می بود.

در نیمه اول سال، با اندوخته‌گذاری‌های گروه گلرنگ در شرکت‌های استارتاپی، بازار گستردگی بیش‌تری اشکار کرد و شرکت‌های فعال با رقیب‌های جدیدی مواجه شدند. «اُفود» به گفتن رقیبی جدی برای «اسنپ‌فود» شناخته می‌شود و به گفتن بازیگری تازه‌نفس در حوزه خواست آنلاین غذا نزدیک به یک سال است که فعالیت خود را در مشهد اغاز کرده است.

«گلرنگ ونچر» با اندوخته‌گذاری در پلتفرم‌های اکوسیستم استارتاپی در حوزه‌های گوناگون، به گفتن اندوخته‌گذاری با ریشه صنعتی به طور جدی‌تر ورود کرد.

از نظر دیگر، اغاز فعالیت «یکتاونچرز» به‌گفتن بازوی اندوخته‌گذاری شرکت یکتانت و پیوستن سی‌آرام آسانیتو به گروه یکتانت نیز از اخبار قابل‌دقت سال قبل در اکوسیستم استارتاپی سرزمین می بود.

این رویدادها اگرچه گره‌خوردن صنعت با نوآوری را نوید می‌دهد، اما امکان پذیر به‌علت تفاوت‌هایی که در طبیعت کسب‌وکارهای سنتی و اقتصاد دیجیتال وجود دارد، مشکلاتی ازجمله چالش‌های مدیریتی هم به‌وجود آورد. احتمالا بتوان تغییرات مدیریتی تپسی در روزهای پایانی سال قبل را نیز از تبعات همین مشکلات دانست. «میلاد منشی‌پور»، مدیرعامل زمان تپسی، بعد از تغییرات سهامداری در این تاکسی اینترنتی، از سمت مدیرعاملی کناره‌گیری کرد و علت آن‌ را تفاوت در دیدگاه مدیریتی اظهار نمود.

حملات سایبری؛ داده‌های مردم بر روی دایره

در سال قبل، اکوسیستم استارتاپی ناظر دعوا‌های متعدد سایبری می بود. در شهریورماه ۱۴۰۲، هم‌زمان با دعوا سایبری به شرکت‌های بیمه، شرکت تپسی نیز مورد دعوا هکرها قرار گرفت. میلاد منشی‌پور دراین‌خصوص در شبکه اجتماعی ایکس خبرداد که بخشی از اطلاعات کاربران به دست هکرها افتاده و عمل های ملزوم انجام شده است. این چنین گروه هک IRLeaks ادعا کرد که اطلاعات ۱۹ شرکت بیمه را سرقت کرده است و برای فروش اطلاعات از بیمه‌شدگان، قیمت تعیین کرد. در این فهرست، شرکت‌های بیمه البرز، دانا، معلم، سامان و آتیه جز شرکت‌های مورد دعوا قرار گرفته بودند. علاوه‌برآن، در شهریورماه اطلاعات شخصی ۲۷ میلیون مسافر و ۶ میلیون راننده تپسی آشکار شد. این حوادث مشخص می کند که پلتفرم‌های اینترنتی با مشکلات امنیتی جدی در حفاظت از اطلاعات کاربران روبه رو می باشند.

هک اسنپ‌فود نیز از حملات دیگر سایبری سال قبل می بود. اسنپ‌فود در بیانیه خود مسئولیت این اتفاق را پذیرفت و خبرداد اطلاعاتی که در اختیار هکرها قرار دارد، توسط این تیم فروخته نشده است. اسنپ‌فود به دیجیاتو او گفت: «ما با هکر درحال مذاکره هستیم و دیتا فروخته نشده و نخواهد شد.» تیم هکر نیز در پیگیری‌های دیجیاتو، این نوشته را قبول کرد.

در پی حملات متعدد سایبری، «عیسی زارع‌پور»، وزیر ارتباطات، روز ۲۵ بهمن‌ماه سال ۱۴۰۲ او گفت لایحه حریم خصوصی کاربران در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس مورد بازدید قرار گرفته است و تا آخر سال نهایی می‌شود. اما اکنون که نزدیک به یک ماه از ۱۴۰۳ قبل، لایحه حفاظت از داده‌های کاربران هم چنان درحال بازدید است.

آخرین خبر درمورد این لایحه، اظهارنظر روز ۱۵ فروردین‌ماه وزیر ارتباطات است. زارع‌پور خبرداد که لایحه امنیت کاربران در کمیسیون حقوقی-قضایی دولت در دست بازدید است و مرحله های پایانی خود را طی می‌کند. از نظر دیگر، به حرف های او، قسمت‌هایی از این لایحه نیاز به قبول قوه قضاییه دارد و به همین منظور با رئیس قوه نامه‌نگاری شده است.

پلمب و بازداشت؛ اکوسیستم زیر تیغ

علی‌رغم پشتیبانی‌های محدود از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپی توسط دستگاه‌های متولی، برخوردهای تند با مدیران این شرکت‌ها، به‌اختصاصی با مدیران پلتفرم‌ها در سال ۱۴۰۲ ادامه یافت. بلاتکلیفی نوشته مسئولیت کاربر و پلتفرم در سال‌های تازه مدام چالش‌برانگیز بوده و هم چنان رویه مشخصی در این عرصه مورد توافق قرار نگرفته است.

دستگیری مسعود طباطبایی، مدیرعامل دیجی‌کالا، با حکم دادسرای امنیت و به تهمت تبلیغات و تصاویر توهین‌آمیز، پلمب شرکت‌ دیجی‌کالا به‌علت حجاب، از دسترس خارج‌شدن سایت طاقچه، تعلیق خدمات ازکی‌وام، تذکر به تپسی و اسنپ از سوی سازمان تعزیرات حکومتی که به حذف گزینه «عجله دارم» انجامید، با اهمیت ترین موارد تقابل دستگاه‌ قضا با شرکت‌های نوآور در سال ۱۴۰۲ می بود.

در مردادماه، ساختمان دیجی‌کالا توسط اماکن فراجا پلمب شد و اخباری مبنی بر راه اندازی پرونده قضایی درمورد حجاب کارمندان آن انتشار گردید. این چنین پلتفرم طاقچه نیز به‌طور ناگهانی از دسترس خارج شد و برای میلیون‌ها کاربر دسترسی به کتاب‌های خریداری‌شده مسدود گردید. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دراین‌باره خبرداد که اپلیکیشن طاقچه برای دریافت مجوز قانونی عمل نکرده و به همین علت فعالیت آن تعلیق شده است. اما درنهایت در تاریخ ۱۱ مرداد، طاقچه مجدد فعال شد.

ازکی‌وام نیز در تاریخ ۹ مردادماه متوقف شد. بیمه مرکزی ایران خبرداد که مجوز فعالیت شرکت ازکی تا خبر ثانوی تعلیق شده است. درنهایت، این استارتاپ نیز در تاریخ ۱۰ مرداد از از بین بردن تعلیق خود خبر داد.

پرونده‌ «مسعود طباطبایی»، مدیرعامل دیجی‌کالا نیز به‌علت تصاویر چاپ‌شده روی برخی از محصولاتی که در این پلتفرم فروشگاه اینترنتی اراعه خواهد شد، شکل گرفت. بعد از این اتفاق، دیجی‌کالا با انتشار کردن بیانیه‌ای، ضمن عذرخواهی از کاربران بابت وجود کالاهای یک فروشنده خاص، خبرداد که همه عمل های نظارتی برای حذف این کالاها و عدم تکرار این اتفاق را انجام خواهد داد. در متن بیانیه دیجی‌کالا آمده که «فروش کالاهای منطبق با چهارچوب‌های فرهنگی و دینی مردم، همیشه از برتری‌های این فروشگاه اینترنتی بوده است». این اتفاق عکس العمل‌های تعداد بسیاری را از بازیگران اکوسیستم استارتاپی به‌همراه داشت و از با اهمیت ترین این عکس العمل‌ها می‌توان به ابراز سرخوردگی جوانان و فعالان اقتصاد دیجیتال در سرزمین اشاره کرد.

ابر آروان؛ تحریمی که ناکامی

در خردادماه سال قبل، خبر تحریم‌شدن شرکت «ابر آروان» توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا، یکی از با اهمیت ترین اخبار اکوسیستم استارتاپی ایران برداشت می‌شد.

 وزارت خزانه‌داری آمریکا با صدور بیانیه‌ای خبرداد که تحریم‌هایی را علیه دو شرکت «نویان ابرآروان» با نام تجاری «ابر آروان» و این چنین شرکت «آروان گلوبال» مستقر در دبی، به تهمت تسهیل سانسور اینترنتی اعمال کرده است. ابر آروان نیز در عکس العمل به این نوشته، این اتهامات را رد کرد. این چنین «پویا پیرحسینلو»، مدیرعامل ابر آروان و «فرهاد فاطمی»، مدیر فنی این شرکت و هم‌بنیانگذار ابر آروان نیز در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار گرفتند.

حتی در شبکه‌های گوناگون اجتماعی، افکار عمومی بر ضد این شرکت به دلایلی همچون ایفای نقش در پروژه‌های دولتی و وزارت ارتباطات برای تشکیل نسخه‌ای ملی از اینترنت، عکس العمل‌های تعداد بسیاری را به همراه داشت.

به‌تازگی اتحادیه اروپا بعد از نزدیک به یک سال و نیم، نام «ابر آروان» را از لیست تحریم خود خارج کرده است. ابر آروان در عکس العمل به این تصمیم، در صفحه اینستاگرام خود نوشت:‌ «در‌ پی شکایت آروان‌کلاد و اراعه مستندات فنی و حقوقی به دیوان دادگستری اروپا (European Court of Justice)، این شرکت از فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا خارج شد. آروان‌کلاد از این تصمیم شورای اروپا استقبال می‌کند و به عمل های حقوقی خود در محاکم و مراجع بین‌المللی ادامه خواهد داد.»

کارخانه نوآوری آزادی؛ کورسویی ته دالان امید

در نیمه اول سال ۱۴۰۲، کارخانه الکترودسازی آما،‌ مالک کارخانه نوآوری آزادی، با انتشار کردن اطلاعیه‌ای در کدال خبرداد که تصمیم فروش این کارخانه را در قالب مزایده دارد. شرکت هم‌آوا، مجموعه‌ای که کارخانه نوآوری را از آما اجاره کرده است، خبر داد که مهلت ۳۰ روزه برای تخلیه کارخانه نوآوری داده شده است. هم‌آوا این عمل را تخریب آرزوهای یک نسل از جوانان توصیف کرد و در بیانیه خود نسبت به این فرجه یک‌ماهه برای تخلیه ابراز نگرانی و خبرداد روزانه ۴ هزار نفر به‌طور میانگین در این کارخانه رفت‌وآمد دارند.

در آبان‌ماه سال قبل، شرکت هم‌آوا خبرداد که شرکت آما فرجه‌ای ۳۰ روزه برای تخلیه این مرکز به مستأجران داده است و محل کارخانه باید تا ۸ آذرماه ۱۴۰۲ به‌صورت کامل تخلیه شود. بر پایه بیانیه هم‌آوا، تخلیه قهری کارخانه می‌تواند صدها میلیارد تومان خسارت مادی و معنوی به اقتصاد شرکت‌های مستقر در آن داخل کند. درنهایت بعد از مذاکراتی طویل و با پرداختن رسانه‌های گوناگون به این نوشته، قرار بر این شد که «سیلیکون‌ولی ایران» تا آخر اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ برقرار باشد. در آخر، هم‌آوا خبرداد که تمدید اجاره این ملک قبول شده است و فعالان کارخانه نوآوری آزادی می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند.

قیمت‌گذاری دارایی‌های نامشهود؛ نفس راحت اکوسیستم

با دیجیتالیزه شدن روزافزون اقتصاد کشورها، قیمت‌گذاری مناسب دارایی‌های نامشهود، مهم بنیادین در زیرساخت اقتصاد دانش‌بنیان محسوب می‌شود و محاسبه هزینه‌های تشکیل دارایی‌های نامشهود و ثبت دفتری آن، از اولین و با اهمیت ترین قدم‌های هر استارتاپ است. این چنین مواردی همانند هزینه‌های تحقیق و گسترش، اخذ حقوق مالکیت معنوی همانند برند و ایده‌های اختراع، اندوخته‌گذاری در فناوری‌های نوظهور و دیگر فعالیت‌ها به قیمت‌گذاری دارایی‌های نامشهود مرتبط می‌شود.

درنهایت با مطالبه‌گری‌های متعدد شرکت‌های استارتاپی و اکوسیستم، این چنین معاونت علمی و وزارت اقتصاد و سازمان حسابرسی، دستورالعملی به نام «قیمت‌گذاری دارایی‌های نامشهود» تدوین و ابلاغ شد که می‌توان آن را به‌نوعی «نفس راحت کشیدن» برای اکوسیستم استارتاپی سرزمین دانست. یکی از اهداف تدوین این دستورالعمل، تکمیل حلقه‌های نظام تازه قیمت‌گذاری دارایی‌های نامشهود اظهار شده است.

اکوسیستم استارتاپی؛ شور زندگی در شرایط سخت

روال تطور فناوری و نوآوری با سرعتی شتابان از همه چهارچوب‌ها و برخی صنایع پیشی می‌گیرد. اقتصاد دیجیتال نیز با تسهیل‌کنندگی خود، به‌صورت روزافزون بر همه اجزا و اعضای جامعه تأثیر می‌گذارد و همگام با تکنولوژی و ابزارهای آن، با شدت بالا رشد می‌کند.

سختگیری‌های رگولاتوری و برخوردهای گوناگون آن با اکوسیستم استارتاپی، علاوه بر این که پای اندوخته‌گذاران خارجی را از سرزمین بریده، سایه‌ افسردگی ملی را بر اکوسیستم استارتاپی سرزمین و شرکت‌های بزرگ و کوچک آن گسترده‌تر کرده است. سنگ انداختن در این مسیر و محدودسازی‌های متعدد، تنها علتجاماندن سرزمین از جریان رشدی که درحال رخ‌دادن است، می‌شود. بر پایه گزارش منتشرشده از سوی رصدخانه مهاجرت ایران، نزدیک به ۷۰ درصد از نیروهای متخصص سرزمین درصدد مهاجرت از سرزمین می باشند، درحالی‌که دیگر کشورها بیش‌ازپیش آغوششان به روی کارآفرینان و بازیگران استارتاپی باز است. بازیگران اکوسیستم استارتاپی سرزمین درصدد آن می باشند که با تشکیل بسترهای مشارکتی برای تعامل قسمت دولتی و خصوصی، به تسهیل فعالیت‌ها، از بین بردن چالش و مانع ها بپردازند. این چنین در ادامه بتوانند به بهترین وجه به فعالیت خود ادامه دهند و مُثمر ثمر باشند تا درنهایت، هم‌زمان با ورود اندوخته‌های اقتصادی، اندوخته‌های مورد قیمت فرد دیگر همانند جوانان متخصص و پُرانگیزه از سرزمین نگریزند.